Endometriozis, endometrium dokusu yani rahim içi dokusu gebelik için her ay düzenli şekilde hazırlık yapar. Bu hazırlık hormonların yardımıyla gerçekleşir ve hormonlar sayesinde endometrium dokusu kalınlaşır. Yumurta sperm hücresi tarafından döllenemezse yumurtalıklardan hormon salınımı kesilir. Bunun sonucunda endometrium dokusu döngüyü keser ve âdet kanaması olarak dökülmeye başalr. Bu özellik yalnızca endometrium dokusu tarafından gerçekleşir. Vücutta yaşanan herhangi bir sorun karşısında denge bozulabilir ve endometrium dokusu rahim dışına doğru taşabilir. Bu durum tıpta endometriozis olarak tanımlanır. Odaklarda biriken kan kalıntıları zamanla bulundukları alanlarda kırmızı-kahverengi ve siyah bir renk oluşturur. Endometriozis yani halk arasındaki tanımıyla çikolata kisti yumurtalıklarda biriken kan nedeniyle oluşum gösterir. Kistin iç kısmı akışkan çikolata kıvamında ve renginde olduğu için çikolata kisti olarak tanımlanır.

Endometriozis en fazla yumurtalıklarda görülür. Ancak hücreler ya da farklı alanlarda da oluşma olasılığı vardır. Yumurtalıklarda daha fazla görülen bu doku zaman içinde kistleşerek endometriozis denen yapılara dönüşür. Rahim her ay düzenli olarak sergilemiş olduğu süreci yumurtalıklarda ya da farklı alanlarda gerçekleştirmeye başlar. Bölge her ay rahim gibi kalınlaşır ve kanama olarak dökülür. Fakat kanama dışarı akmadığından bölgede oluşan kanama birikerek kistler oluşmaya başlar. Bu kistler endometrium dokusunun konumlandığı her alanda olabilir. Zaman geçtikçe kanamanın etkisiyle etraftaki komşu organlarda yapışıklık gibi komplikasyonlar oluşmaya başlar.

Doğurganlık çağına ulaşmış olan kadınlarda daha çok görülmekle birlikte her yaş grubunda herhangi bir belirti göstermeden gelişebilir. Kısırlık problemi yaşayan kadınların %40'ında endometriozis etkili olmaktadır. Özellikle anne, kardeş ya da teyze gibi yakınlarda endometriozis varlığı söz konusuysa kişi 7 kat risk altındadır. Çok nadir durumlarda menopoz ve ergenlik döneminde de görülebilen bir rahatsızlıktır.

Endometriozisin neden meydana geldiği ve kadını nasıl etkilediği henüz net olarak bilinmemektedir. Fakat bu konu hakkında bazı düşünceler bulunmaktadır. Genetik yatkınlık, üreme sisteminde yapısal bozukluklar endometriozis oluşumunda rol oynayabilmektedir.

Endometriozis hastalarında görülen en önemli belirti adet döneminin ağrılı olmasıdır. Ağrılar adet öncesinde hafif şekilde başlayarak âdet kanamasının başlamasıyla şiddeti artar. Hastalık nedeniyle odaklar prostaglandin salgılar ve bu salgı rahim kasılmasına yol açar. Ağrıların şiddeti endometriozisin derecesiyle alakalı değildir. Kist henüz başlangıç aşamasındayken bile ağrılar çok şiddetli olabileceği gibi ileri aşamalarda hafif ağrılar yaşanabilir. Ağrı âdet kanamasından birkaç gün önce etkili olmaya başlar ve kanama süresince etkili olur. Ağrı için kullanılan ağrı kesiciler bu ağrılar için etkili olmaz. Rahim kasılması haricinde bazı vakalarda bel ağrısı, kasık ağrısı, bacak ağrısı şeklinde de ağrılar görülebilir. Ayrıca cinsel birliktelik anında ağrı hissi yaşanabilir.

Endometriozis hastalarında fark edilen bir diğer belirti de kadının çocuk sahibi olamamasıdır. Hastalık orta ya da hafif derecedeyse kısırlık pek olmaz, ancak ileri derecelerde kısırlık olgularında sıkça rastlanmaktadır. Kist yapışıklıklara yol açarak sperm ve yumurtanın buluşmasını ve dolayısıyla yumurtanın döllenmesini engeller. Gebelik oluşsa bile oluşan gebeliğin dış gebelik olma ihtimali yüksektir. Makat ağrısı, kabızlık, ishal, dışkının kanlı olması, makat kanaması, idrarda kan, sık idrara çıkma idrar yaparken yanma hissi olası belirtiler arasındadır.

Hastalığın kesin teşhis edilebilmesi için patolojik inceleme yapılması gerekir. Hastalık odaklarının tam olarak görülebilmesi için laparoskopi kullanılır. Bu teknikle tanıyla birlikte tedavide uygulanabilir. Hasta kısırlık yaşıyorsa ve kist şüphesi taşıyorsa tanı amacıyla laparoskopi uygulanır. Laparoskopiyle yapışıklık, lezyon gibi olasılıkları kolaylıkla incelenebilir. Yardım amacıyla ultrasonografi gerekebilir. Kanser şüphesiyle kan tetkikleri gerekebilir.

Hastalığın neden oluştuğu kesin olarak bilinmediği gibi bu hastalık için kesin bir tedavi yöntemi de bulunmamaktadır. Uygulanan tedavilerde amaç ağrıların giderilmesi ve varsa kısırlık probleminin tedavi edilmesi içindir. Bu tür şikâyetleri gidermek amacıyla cerrahi ve tıbbi başka tedavi yöntemleri uygulanabilir. Tıbbi tedavide ağrıların hafifletilmesi ya da giderilmesi amaçlanır. Kadının yapay olarak menopoz dönemine girmesi sağlanır ve bu sayede gebe kalması sağlanabilir. Çünkü gebelik ve menopoz dönemlerinde endometriozis engellenebilir. Tıbbi tedaviler yani ilaç tedavisi uzun süre uygulanamadığı için kalıcı bir tedavi sağlanamaz. Bu tedaviler sayesinde kadının belli bir süre rahatlaması sağlanır. Ayrıca cerrahi olacaksa ilaç tedavisi kistlerin ufalmasına da yardımcı olur. Bu sayede cerrahi daha rahat geçebilir. Tedavi en fazla 6 ay sürdürülür. Tedavinin sonlanması ile kist yeniden eski haline gelir. Cerrahi tedavi daha çok çocuk sahibi olmak isteyen kadınlar için uygulanır. Ayrıca kist şiddetli gelişmişse yine cerrahiye başvurulur. Cerrahiden sonra gebelik genelde sağlanabilir. Eğer gebelik sağlanamamışsa yardımcı üreme tedavileriyle gebelik denenebilir.